ประเพณีปีใหม่ม้ง น่อเป๊ะเจ่า

ประเพณีขึ้นปีใหม่หรือประเพณีฉลองปีใหม่ ซึ่งเป็นงานรื่นเริงของชาวม้งของทุก ๆ ปี จะจัดขึ้นหลังจากได้เก็บเกี่ยวผลผลิตในรอบปีเรียบร้อย และเป็นการฉลองถึงความสำเร็จในการเพาะปลูกของแต่ละปี ซึ่งจะต้องทำพิธีบูชาถึงผีฟ้า - ผีป่า – ผีบ้าน ที่ให้ความคุ้มครอง และดูแลความสุขสำราญตลอดทั้งปี รวมถึงผลผลิตที่ได้ในรอบปีด้วย ซึ่งแต่ละหมู่บ้านจะทำการฉลองกันอย่างพร้อมเพรียงกัน หรือตามวัน และเวลาที่สะดวกของแต่ละหมู่บ้าน ซึ่งโดยมากจะอยู่ในช่วงเดือนธันวาคมของทุกปี 

 

ประเพณีฉลองปีใหม่ม้งนี้ชาวม้งเรียกกันว่า “น่อเป๊ะเจ่า” แปลตรงตัวได้ว่า “กินสามสิบ” สืบเนื่องจากชาวม้งจะนับช่วงเวลาตามจันทรคติ โดยจะเริ่มนับตั้งแต่ขึ้น 1 ค่ำ ไปจนถึง 30 ค่ำ (ซึ่งตามปฏิทินจันทรคติจะแบ่งออกเป็นข้างขึ้น 15 ค่ำ และข้างแรม 15 ค่ำ) เมื่อครบ 30 ค่ำ จึงนับเป็น 1 เดือน ดังนั้นในวันสุดท้าย (30 ค่ำ) ของเดือนสุดท้าย(เดือนที่ 12) ของปีจึงถือได้ว่าเป็นวันส่งท้ายปีเก่า ช่วงวันฉลองปีใหม่ส่วนใหญ่จะตกอยู่ประมาณช่วงเดือนพฤศจิกายน ถึงเดือนมกราคม ในวันดังกล่าวหัวหน้าครัวเรือนของแต่ละบ้าน จะประกอบพิธีกรรมทางศาสนา เพื่อความเป็นสิริมงคลของครัวเรือน ถัดจากวันส่งท้ายปีเก่าไป 3 วัน คือวันขึ้น 1 ค่ำ 2 ค่ำและ 3 ค่ำของเดือนหนึ่ง จัดเป็นวันฉลองปีใหม่อย่างเป็นทางการ ซึ่งทุกคนจะหยุดหน้าที่การงานทุกอย่างในช่วงวันดังกล่าวนี้ และจะมีการจัดการละเล่นต่าง ๆ ในงานขึ้นปีใหม่ เช่น การละเล่นลูกช่วง การตีลูกข่าง การร้องเพลงม้ง


ประเพณีปีใหม่ของชาวไทยภูเขาเผ่าม้ง ที่บ้านห้วยทรายเหนือ ต.ห้วยเฮี้ย อ.นครไทย จำนวน 5 หมู่บ้าน และ บ้านขุนน้ำคับ ต.บ่อภาค อ.ชาติตระการ จ.พิษณุโลก จำนวน 5 หมู่บ้าน รวมทั้ง 2 อำเภอ จำนวน 10 หมู่บ้าน ทั้งนี้เพื่ออนุรักษ์ประเพณีอันดีงามซึ่งเป็นเอกลักษณ์ประจำท้องถิ่นของชนเผ่าม้ง ส่งเสริม รักษาวัฒนธรรม ประเพณีของชุมชน ปลูกฝังให้เด็กเยาวชนและประชาชนทั่วไป ได้ตระหนักถึงคุณค่ารู้จักรักและหวงแหนประเพณีของตนเอง ส่งเสริมกิจกรรมพัฒนาการให้กับประชาชนในท้องถิ่น การละเล่นกีฬาพื้นบ้าน ก่อให้เกิดความสามัคคีในหมู่คณะของชาวไทยภูเขาเผ่าม้ง และยังเป็นการส่งเสริมการท่องเที่ยวของอำเภอและจังหวัดให้แพร่หลาย

สำหรับปีใหม่ม้งนั้น จะตรงกับเดือนขึ้น 1 ค่ำ เดือน 1 ของทุกปี และเป็นเทศกาลที่มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อชาวม้ง เพราะชาวเขชาเผ่าม้งมีศิลปะวัฒนธรรมประเพณีและวิถีชีวิตที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะชนเผ่า ซึ่งมีกิจกรรมที่สำคัญคือ การโยนลูกช่วงของหนุ่มสาว คนแก่คนเฒ่า ได้ถือว่าการจับคู่โยนลูกช่วงเป็นการเลือกคู่ โดยผู้หญิงเป็นฝ่ายมีสิทธิ์เลือก ถ้าชอบคนไหนก็สามารถเลือกโยนกับคนนั้น วันขึ้นปีใหม่ชาวม้ง ก็จะต้องหมู่ไก่ ธูปเทียนเส้นไหว้ บรรพบุรุษผู้ล่วงลับเพื่อขอพรด้วย  ปีนี้ได้กำหนดการจัดการปีใหม่ม้งจำนวน 5 วัน ตั้งแต่วันที่ 14-18 ธันวาคม 2555 โดยในปีนี้ได้มีการรณรงค์ชาวไทยภูเขาเผ่าม้ง สวมชุดพื้นเมือง หรือชุดประจำเผ่าด้วย

โดยมีกิจกรรมการละเล่นพื้นบ้าน เช่น การโยนลูกช่วงตามประเพณี การแข่งขันกีฬาพื้นบ้าน การแข่งขันตีลูกข่าง วิ่งเปี้ยว การแข่งขันชักกะเย่อ เป้น้ำ และการแข่งขันยิงหน้าไม้ การแสดงเต้นรำของเยาวชน กลุ่มแม่บ้าน การประกวดเดินโชว์เสื้อผ้าม้ง การร้องเพลง และการแสดงละครบนเวทีโดยมีชาวไทยภูเขาเผ่าม้ง ซึ่งบรรยากาศเป็นไปอย่างสนุกสนานคึกคักทีเดียว โดยเฉพาะบรรดาหนุ่มสาว ที่ต้องไปเรียนและทำงานต่างจังหวัด และได้มีโอกาสกลับมาร่วมงานปีใหม่ม้งกันอย่างอบอุ่น